Ύπαρξη Χωρίς Διάρκεια

Pieter Claesz - Still-Life with Oysters
c. 1633 Oil on oakwood, 38 x 53 cm

Σε τι χρησιμεύει η Τέχνη? Στο να μας δημιουργεί μια φευγαλέα μα λαμπερή ψευδαίσθηση της καμέλιας, ανοίγοντας στον χρόνο μια συναισθηματική ρωγμή, που φαίνεται ακατανίκητη στη λογική του ζώου. Πώς γεννιέται η Τέχνη? Προκύπτει από την ικανότητα του πνεύματος να σμιλεύει το αισθητηριακό πεδίο. Τι πραγματώνει η Τέχνη για μας? Μορφοποιεί και κάνει ορατά τα συναισθήματά μας και, έτσι, τους βάζει μια σφραγίδα αιωνιότητας, εκείνην που έχουν όλα τα έργα τα οποία, μέσω μιας συγκεκριμένης μορφής, ενσαρκώνουν την οικουμενικότητα των ανθρώπινων συναισθημάτων.

Η σφραγίδα της αιωνιότητας... Ποια απουσία υποδηλώνουν τούτα τα εδέσματα, οι κούπες, τα χαλιά και τα ποτήρια στην ψυχή μας; Πέρα από τα όρια του πίνακα, αναμφίβολα, τον σάλο και την πλήξη της ζωής, τούτο τον αέναο και μάταιο εξουθενωτικό αγώνα ταχύτητος των σχεδίων. Αλλά κάπου στα ενδότερα, την πληρότητα μιας αιωρούμενης στιγμής, που αρπάχτηκε από τον χρόνο της ανθρώπινης απληστίας. Η ανθρώπινη απληστία! Επιθυμούμε ακατάπαυστα και αυτό μας εξιδανικεύει και μας σκοτώνει. Η επιθυμία! Μας παρασέρνει και μας σταυρώνει, οδηγώντας μας κάθε μέρα στο πεδίο της μάχης στο οποίο ηττηθήκαμε την προηγούμενη, αλλά που, κάτω απ' τον ήλιο, μας φαίνεται και πάλι ένα πεδίο κατακτήσεων, και, ενώ αύριο πρόκειται να πεθάνουμε, μας κάνει να χτίζουμε αυτοκρατορίες προορισμένες να γίνουν σκόνη, λες και η γνώση που έχουμε για την επερχόμενη πτώση τους δεν επηρέασε καθόλου τη λαχτάρα μας να τις υψώσουμε τούτη εδώ τη στιγμή, φυσώντας εντός μας την ιδέα να θέλουμε ακόμη και αυτό που δεν μπορούμε να έχουμε και την αυγή μας ρίχνει πάνω στο διάσπαρτο χορτάρι με πτώματα χορτάρι, εφοδιάζοντάς μας ως τον θάνατο με σχέδια, τα οποία μόλις περατωθούν αμέσως ξαναγεννιούνται. Μα είναι τόσο εξουθενωτικό να επιθυμείς αδιάκοπα... Έπειτα από λίγο προσδοκούμε μια απόλαυση χωρίς αναζήτηση, ονειρευόμαστε μια κατάσταση ευφορίας δίχως αρχή και τέλος, κατά την οποία η ομορφιά δε θα ήταν πλέον σκοπός ούτε σχέδιο, αλλά η ίδια η μαρτυρία της φύσης μας. Η κατάσταση αυτή είναι, λοιπόν, η Τέχνη. Γιατί τούτο το τραπέζι, έπρεπε να το είχα στρώσει? Αυτά τα εδέσματα, πρέπει να τα εποφθαλμιώ για να τα δω? Κάπου αλλού, κάποιος θέλησε τούτο το γεύμα, φιλοδόξησε τούτη τη μεταλλική διαφάνεια και επεδίωξε την απόλαυση, να χαϊδεύει με τη γλώσσα του την απαλή αλμύρα ενός στρειδιού με λεμόνι. Χρειάστηκε αυτό το σχέδιο, χωμένο ανάμεσα σ' εκατό άλλα, αναδεικνύοντας συνάμα χίλια άλλα, χρειάστηκε αυτή η πρόθεση προετοιμασίας και γευστικής απόλαυσης της πανδαισίας των κοχυλιών, αυτό το σχέδιο του άλλου, στ' αλήθεια, για να πάρει μορφή ο πίνακας.

Μα όταν κοιτάμε μια νεκρή φύση, όταν απολαμβάνουμε χωρίς να έχουμε επιδιώξει τούτη την ομορφιά, που κουβαλάει μαζί της την εξιδανικευμένη και ακίνητη μορφοποίηση των πραγμάτων, απολαμβάνουμε ό,τι δε χρειάστηκε να επιδιώξουμε, παρατηρούμε ό,τι δε χρειάστηκε να θελήσουμε, λατρεύουμε ό, τι δε χρειάστηκε να επιθυμήσουμε. Έτσι, η νεκρή φύση, επειδή απεικονίζει μια ομορφιά που μιλάει στην επιθυμία μας, αλλά γεννήθηκε από την επιθυμία κάποιου άλλου, επειδή ταιριάζει στην απόλαυσή μας χωρίς να υπεισέρχεται σε κανένα από τα σχέδιά μας, επειδή μας δίνεται χωρίς να προσπαθήσουμε να την επιθυμήσουμε, ενσαρκώνει την πεμπτουσία της Τέχνης, αυτή τη βεβαιότητα του άχρονου. Στη βουβή σκηνή, στην οποία δεν υπάρχει ούτε ζωή ούτε κίνηση, ενσαρκώνεται ένας χρόνος που αποκλείει τα σχέδια, μια τελειότητα αρπαγμένη από τη διάρκεια και τη δική της αποκαμωμένη απληστία, μια απόλαυση χωρίς επιθυμία, κάποια ύπαρξη χωρίς διάρκεια, μια ομορφιά χωρίς βούληση.

Γιατί η Τέχνη είναι η συγκίνηση χωρίς την επιθυμία.

"Η κομψότητα του σκαντζόχοιρου" - Muriel Barbery (Εκδόσεις Σύγχρονοι Ορίζοντες)